بررسی دو چاپ از چهارمقاله

 اگر برای خرید یا امانت گرفتن چهارمقاله - به تصحیح محمّد قزوینی و کوشش محمّد معین-  به کتابفروشی یا کتابخانه بروید، احتمالاً با دو چاپ مختلف از چهارمقاله مواجه می‌شوید که از نظر حجم با هم تفاوت بسیار دارند.

  یکی کتاب کوچکی است کمتر از دویست صفحه و دیگری یک کتاب قطور هشتصد صفحه‌ای. فرق این دو با هم چیست؟

  کتاب اوّل تنها متن چهارمقاله را شامل می شود. این کتاب را علّامه محمّد قزوینی تصحیح کرده و استاد معین نیز آن را تصحیح و بازببنی کرده است. مقدّمۀ این کتاب مختصر است.

  کتاب دوم از نظر متن اصلی کتاب تفاوتی با کتاب اوّل ندارد. ولی ضمیمه‌های بسیار مفیدی به آن افزوده شده است. این کتاب با مقدمه‌ی بیست صفحه‌ای علّامه قزوینی شروع می‌شود (که مورخ 1910 میلادی و 1328 هجری قمری است.) پس از آن مقدّمۀ مفصل دکتر محمّد معین آمده است؛ شامل شرح احوال مؤلِف، کتاب چهارمقاله و خصوصیات سبکی و دستوری آن، نسخه های خطی چهارمقاله و نسخه‌های چاپی.

  امّا مهمترین و مفصلترین بخش این کتاب تعلیقات ان است. این تعلیقات شامل یادداتشهای علّامه قزوینی، بعضی نظرات اساتید زبان فارسی - از جمله بدیع‌الزّمان فروزانفر- و توضیحات خود استاد معین می‌شود. اهمیت این بخش در معرّفی و توضیح افراد و اماکن و وقایعی است که در چهارمقاله به آنها برمی‌خوریم. به خصوص بخش‌هایی که راجع به صحت و اصالت حکایت‌ها بحث می‌شود بسیار مفید است، چون مؤلّف چهارمقاله به داستان‌پردازی بیشتر از راست و درست بودن مطالبش اهمیّت داده و بسیاری از داستان‌های به ظاهر تاریخی کتاب، اصلاً رخ نداده‌اند یا تلفیقی از چند واقعه هستند. نثر این قسمت - به خصوص در قسمت یادداشت‌های علّامه قزوینی - سبک خاص اساتید سنتی ادبیات فارسی است و ممکن است در برخورد اوّل به نظرتان مشکل بیاید، ولی در نهایت چیزهای زیادی یاد خواهیدگرفت.

  بخش چهارم کتاب، به فهرست‌ها اختصاص دارد: نام کسان، اماکن، کتابها، فهرست آیات و امثال، و اشعار عربی و فارسی. 

  از این نسخۀ مفصّل چهارمقاله دو چاپ وجود دارد: چاپ انتشارات معین و چاپ انتشارات زوّار. چاپ انتشارات معین را ندیده‌ام [ولی این چاپ حروفچینی جدید دارد و نه‌تنها صفحات آن با صفحات چاپ اصلی چهارمقاله متفاوت است، ممکن است برخی غلطهای چاپی نیز به آن راه یافته باشد]؛ نسخه‌ی انتشارات زوّار، خود، دو ویراست دارد: یکی چاپ اصلی و قدیمی آن که شمارهٔ صفحات آن مورد استناد محققان است و یکی ویرایش جدید (چاپ 88 به بعد) که هرچند شمارهٔ صفحات آن مانند چاپ اصلی است، ولی به‌رغم ادعای ناشر در یادداشت اوّل آن، پر است از غلطهای چاپی، جوری که حتّی آیات قرآن هم مصون نمانده‌اند. بنابراین اگر این نسخه را می‌خرید به یک نسخه‌ی چهارمقاله‌ی بدون تعلیقات - و بدون غلط چاپی - هم نیاز پیدا می‌کنید.

  نتیجه این که اگر چهارمقاله را دوست داشتید و می‌خواهید اطّلاعات کاملی در مورد آن داشته باشید، نسخه‌ی مفصّل را از دست ندهید.

ما در این وبگاه، از روی چاپ اصلی و قدیمی انتشارات زوار قسمت‌های مورد نیاز شما را اسکن کرده‌ایم.